𝐋𝐨𝐬𝐩𝐚𝐥𝐨𝐬, 𝐊𝐮𝐚𝐫𝐭𝐚-𝐟𝐞𝐢𝐫𝐚, 𝟗 𝐀𝐛𝐫𝐢𝐥 𝟐𝟎𝟐𝟓

Parlamentu Nasionál (PN) liu husi Komisaun C ba Asuntu Finansas Públika (FP) ne’ebé lidera husi Vise-Prezidente Komisaun C, 𝐒𝐫. 𝐅𝐫𝐚𝐧𝐜𝐢𝐬𝐜𝐨 𝐝𝐚 𝐂𝐨𝐬𝐭𝐚, ho membru Komisaun C sira hotu, mai hala’o atividade Fiskalizasaun Finansas Públika (FP) iha Administrasaun Autoridade Munisipál Lautém hodi rona lala’ok ezekusaun husi Autoridade Munisipál Lautém nian, Fiskalizasaun ne’e hala’o iha Salaun VIP, Administrasaun Autoridade Munisipál Lautém.

Iha intervensaun, 𝐒𝐮𝐚. 𝐄𝐬𝐞𝐥é𝐧𝐬𝐢𝐚, Prezidente Autoridade Munisipál Lautém, 𝐒𝐫. 𝐌é𝐥𝐢𝐨 𝐝𝐞 𝐉𝐞𝐬𝐮𝐬, 𝐒𝐇, hateten, Autoridade Munisipál Lautém hamutuk ho funsionáriu sira hotu iha Administrasaun Autoridade Munisipál Lautém, hato’o lia Bem-Vindu ba Komisaun C Parlamentu Nasionál ne’ebé hala’o nia knaar tuir konstituisaun ne’ebé fó, mai iha Munisípiu Lautém hodi hala’o fiskalizasaun ba Finansas Públika iha Administrasaun Autoridade Munisipál Lautém.

Nia esplika, ko’alia kona-ba Ezekusaun Orsamentu Jerál Estadu (OJE) Munisípiu Lautém ba tinan 2024 nian, Autoridade Munisipál Lautém bele atinji porsentu 77, 90 resin, tanba nia implika mak mudansa estrutura no polítika iha fulan Marsu tinan 2024, tama fulan Abril bele hala’o prosesu aprovizionamentu ba kapitál dezenvolvimentu ne’ebé projetu hamutuk 16 iha Munisípiu Lautém.

Nune’e nia dehan, Transferénsia Públika ba Programa Merenda Eskolar, hahú iha fulan Janeiru to’o Marsu 2024 labele ezekuta tanba mudansa estrutura ba Prezidente Autoridade Munisipál Lautém ho Estrutura simu tomada de posse, tanba ida ne’e OJE 2024 fulan Janeiru to’o Marsu nia orsamentu ne’e Autoridade Munisipál Lautém haruka filafali ba kofre Estadu, hodi implika mós taxa ezekusaun ba Munisípiu Lautém.

Aliende ne’e, antes atu tama ba diskusaun, Prezidente Autoridade Munisipál Lautém, fó uluk tempu ba Diretor Servisu Munisipál Finansas Munisípiu Lautém 𝐒𝐫. 𝐃𝐞𝐥𝐟𝐢𝐧 𝐝𝐞 𝐉𝐞𝐬𝐮𝐬, atu hala’o aprezentasaun relatóriu ezekusaun kona-ba Orsamentu no Finansas Públika liu husi Slide ba OJE 2024 to’o 2025 ne’ebé agora pasa ba Q1 remata ona, agora tama ona ba Q2 ba Komisaun C Parlamentu Nasionál.

Durante iha diskusaun, Vise-Prezidente Komisaun C ho membru Komisaun C sira hotu hato’o preokupasaun no lamentasaun kona-ba infraestrutura nian, liuliu ba Estrada husi Postu Lautém mai to’o Lospalos Vila, Setor Agrikultura liuliu Haree, Batar no Irigasaun natar sira, Despeza Munisípiu Lautém ninia reseita Annual, Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku (PNDS), Orsamentu Administrasaun Suku nian, Orsamentu ba pesoál apoiu Suku, Orsamentu ba Programa Merenda Eskolar (PME) 2024 nian, projetu 2024 nian ne’ebé Autoridade Munisipál Lautém re-apropriasaun ba projetu hira ho nia orsamentu hira ne’ebé mak seidauk finaliza iha tinan fiskál, projetu rejeisaun ba garantia kualidade projetu, ezekusaun Orsamentu Jeral 2025 iha Munisípiu Lautém, progresu Atividade Monitorizasaun Asistensia Téknika ba Manutensaun Konservasaun Estrada no Ponte, Kapital Dezenvolvimentu ba tinan 2024 no alokasaun Orsamentu diferente ba Postu Administrativu 6.

Iha preokupasaun husi membru Komisaun C, 𝐒𝐮𝐚. 𝐄𝐬𝐞𝐥é𝐧𝐬𝐢𝐚, Prezidente Autoridade Munisipál Lautém, 𝐒𝐫. 𝐌é𝐥𝐢𝐨 𝐝𝐞 𝐉𝐞𝐬𝐮𝐬, 𝐒𝐇, responde no hatán kada preokupasaun sira ne’ebé hato’o husi membru Komisaun C nian.

Lider másimu iha Munisípiu Lautém esplika, kona-ba infraestrutura Estrada, tuir dekretu Lei no.84 Autoridade Munisipál iha kompeténsia ba Orsamentu Jeral Estadu hamutuk Mil $.500 mai kraik ba infraestrutura nian, maibe orsamentu $.500 mil ba leten ne’e kompeténsia nasionál, maibé Orsamentu $.500 míl mai kraik mós obra atinji ona $.300 míl Autoridade Munisípiu tenke iha Autorizasaun husi Ministériu Administrasaun Estatal (MAE).

Kona-ba kapitál dezenvolvimentu Prezidente Autoridade Munisipál Lautém salienta, Obras Públiku nian ne’ebé taxa ezekusaun menus, durante tinan 2024 ba kategoria Kapital dezenvolvimentu Obras Públika iha projetu rua mak hanesan, Projetu Konstrusaun Ponte Teinara no projetu Ponte Be Moris, nune’e mós Servisu Munisipál Obras Públika toma konta projetu Ponte Be Moris re-apropria 30% no 20% ba konstrusaun no 10% ba retensaun, tanba obra refere nia fíziku boot.

Nune’e mós Prezidente Autoridade Munisipál Lautém, esplika Autoridade Munisipál Lautém iha projetu hamutuk 16 ne’ebé kapitál dezenvolvimentu iha tinan 2024, taxa ezekusaun ne’e menus, tanba kauza Lei aprovizionamentu mós komplika ba ekipa ne’ebé halo selesaun dokumentu ba iha Sistema aprovizionamentu, tanba rejime jerál aprovizionamentu ne’ebé aplika iha nasionál no rejime espesiál relasiona ba planu dezenvolvimentu integradu Munisipal nian.

Aleinde ne’e mós lider másimu iha Munisípiu Lautém aprezenta projetu 2024 nian ne’ebé seidauk finaliza ba Membru Komisaun C nian, durante iha ambitu diskusaun, nune’e mós aprezenta projetu tinan 2024 Autoridade Munisipál Lautém iha projetu hamutuk 16 mak hanesan, Konstrusaun Edifísiu Diresaun Nasioná Transporte no Telkomunikasaun (DNTT), Reabilitasaun Uma Antiga Karpinteiru Caivaca, Konstrusaun Armajen STAE Munisípiu Lautém, Reabilitasaun Postu Saúde Naisalobo Postu Iliomar, Konstrusaun Uma Merkadu ho modelu Baraka unidade hamutuk 15 iha Postu Luro, Konstrusaun Eskola Unidade 2 EBC Leusari, Konstrusaun Mortuariu Sentru Saude Komunitáriu No.2 Lospalos, Konstrusaun Eskola Baziku Filial iha Legidika Suku Ililai, Reabilitasaun Kampu Multi Funsaun Foteball Lutu Haleu Postu Lospalos, Kontrsaun Barajen no fatin fase karreta, Uma Adat Lospalos, Instalasaun Be Mos ho Sistema solar Painel iha Aldeia Ailarinu Postu Luro, Be Mos iha Postu Lore, Konstrusaun Be Moris no Ponte Teinara.

Kona-ba setór Agrikultura, Munisípiu Lautém iha tinan 2023 to’o 2024 iha Postu Administrativu Luro 157, 14 área potensialidade, iha área kultivu hamutuk 300, 87 área kolleita 300,87 no produsaun 1105.14 tonelada to’o produtividade 3,67, nune’e fahe tan ekipamentu Hand tratór kuda Hare hamutuk 4, Trator Kua Hare no Hare Kain hamutuk 8 ne’ebé hetan husi Grupu 4.

Entretantu kona-ba Programa Merenda Eskolar (PME), hahú iha fulan Janeiru to’o Marsu 2024 iha nivel Munisipiu la ezekuta ba Programa Merenda Eskolar, maibé ezekuta de’it Abril to’o Dezembru 2024, ne’ebé Autoridade Munisipál Lautém hodi ajusta ba iha Sistema dalan ba DFFTL mak foin prosesu.

Reseita total ne’ebé Autoridade Munisipál Lautém liu husi Diresaun Servisu Munisipál Jestaun Merkadu no Turismu iha tinan 2024 hamutuk $.42.354,6. kompostu husi taxa 10% Salariu Vensimentu, fa’an dokumentu ho taxa 2% husi dokumentu ne’ebé Autoridade Munisipál Lautém liu husi Diresaun Aprovizionamentu fa’an ba kompaña sira, Kona-ba fonte reseita ne’e konta Bankaria iha Nasional mak hanesan publisidade Jestaun Merkadu rekolla, maibé selu iha nasionál, nune’e mós taxa publisidade ne’ebé Autoridade Munisipál hetan iha tinan 2024 hamutuk $.5,360, 19, maibé ida ne’e kofre estadu nasionál.

Kona-ba Suku sira, ofisiál na’in 4 ne’ebé ita rekruta iha fulan abríl, signifika durante fulan 4 Autoridade Munisipál Lautém la selu, maibé hahú selu iha fulan Maiu to’o Dezembru, tanba orsamentu ne’e transferénsia Públika tenke filafali ba kofre estadu, tanba ofisiál Apoiu Suku na’in 4 hamutuk ho lideransa Komunitaria simu osan ho trimestrál la’os mensál.

Relasiona ho PNDS, iha tinan 2024 PNDS iha nasionál, maibé tinan 2025 PNDS entrega ona mai iha Munisípiu, Autoridade Munisipál Lautém nia prosesu hotu liu ona hanesan sosializasaun no ekipa tékniku Suku sira komesa la’o ona hein implementa projetu.

Alokasaun Orsamentu diferente ba Postu, Prezidente Autoridade Munisipál Lautém mensiona, direferente tanba, Postu Administrativu sira ezekuta Orsamentu kategoria rua hanesan Bens Servisu no Salariu Vensimentu, nune’e mós tuir Suku iha kada Postu, hanesan Postu Rua Iliomar no Luro Suku 6, Postu Lore no Tutuala Suku 2, Postu Lospalos Suku 8 no Postu Lautém Suku 10, tanba ida ne’e maka aloka nia orsamentu tuir Suku.

Hafoin remata fiskalizasaun, Sua.Eselénsia, Prezidente Autoridade Munisipál Lautém, hamutuk ho membru Parlamentu Nasionál Komisaun C observa Demo Plot Agrikultura Integradu, ne’ebé inisiativa husi Sua.Eselénsia, Prezidente Autoridade Munisipál Lautém, orienta Diresaun Servisu Munisipál Agrikultura Munisípiu Lautém hodi hala’o.

𝙍𝙚𝙢𝙖𝙩𝙖

(𝙈é𝙙𝙞𝙖 𝙋𝘼𝙈-𝙇𝙖𝙪𝙩é𝙢)

© 2025 Authoridade Municipal de Lautém