ššØš¬š©šš„šØš¬, ššš«š¬š-ššš¢š«š, šš ššš«š¢š„ šššš
MinistĆ©riu KomĆ©rsiu IndĆŗstria (MKI), halaāo enkontru ho emprezĆ”riu lokĆ”l sira iha MunisĆpiu LautĆ©m kona-ba Business Gathering nian, neāebĆ© ho tema āHametin Setor Privadu Hodi Dinamiza Ekonómia NeāebĆ© Sustentavel Seguru no Rezilenteā objetivu halibur EmprezĆ”riu sira neāe, atu fahe hanoin no bele hamosu krĆtiku sira husi emprezĆ”riu lokĆ”l sira, oinsĆ” atu dezenvolve ekonomia liu husi kontribuisaun reĆ”l hodi define filafali papĆ©l setór privadu sira, tanba Setor Privadu mak nuāudar mĆ”kina ba dezenvolvimentu ekonomia iha Timor-Leste, espesiĆ”l iha MunisĆpiu LautĆ©m, enkontru neāe organiza husi husi MinistĆ©riu KomĆ©rsiu no IndĆŗstria, neāebĆ© halaāo iha Salaun Parókia Lospalos.
Iha intervensaun, šš®š. šš±šš„Ć©š§š¬š¢š, Prezidente Interinu Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, šš«. š š«šš§šš¢š¬ššØ ššØš¬ ššš§ššØš¬, agradese ba Ministru KomĆ©rsiu no IndĆŗstria (MKI) ho ekipa mai iha MunisĆpiu LautĆ©m hodi halibur emprezĆ”riu sira, atu fahe hanoin ba emprezĆ”riu Gathering no emprezĆ”riu konstrusaun sira.
Prezidente Interinu Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m neāe subliƱa, Ministru KomĆ©rsiu IndĆŗstria (MKI) ho nia ekipa halaāo sorumutu enkontru hodi koāalia kona-ba Gathering, neāebĆ© sei esplika kle’an husi Ministru KomĆ©rsiu no Industria, atu nuneāe bele intende ho didiāak, nuneāe bele suporta Governu no Autoridade MunisipĆ”l iha parte Dezenvolvimentu nian.
Tanba neāe, ita hotu tenke konsisten ho regra sira neāebĆ© prega ona ba emprezĆ”riu konstrusaun no emprezĆ”riu loja no emprezĆ”riu Gathering nian, tanba ida neāe MinistĆ©riu KomĆ©rsiu no IndĆŗstria bele halaāo atividade ida neāe ho emprezĆ”riu no halibur Emprezariu no Business Gathering, neāe ho intensaun hodi koloka nafatin papĆ©l importante husi setór privadu sai nuāudar mĆ”kina ba dezenvolvimentu ekonómiku iha Timor-Leste.
Iha sorin seluk, šš®š.šš¬šš„Ć©š§š¬š¢š, Ministru KomĆ©rsiu no IndĆŗstria (MKI), šš«. šš¢š§šØ ššš«šš¢š«š hateten, objetivu prinsipĆ”l ba enkontru kona-ba Business Gathering hodi halibur Emprezariu sira atu fahe hanoin liu husi enkontru emprezĆ”riu sira, nuneāe bele hamosu hanoin neāebĆ© krĆtiku oinsĆ” ita bele dezenvolve ita-nia ekonomia.
Governante neāe esplika, diversifikasaun ekonomia, ita bele diversifika mós ita-nia negósiu, tanba ita tenke rekoƱese katak, iha Ć”rea potensialidade lubuk ida maka kada MunisĆpiu iha, nuneāe bele tau atensaun husi setór privadu sira hodi bele haree.
Iha oportunidade ida neāe mós importante tebes, ba atividade neāebĆ© organiza husi MinistĆ©riu KomĆ©rsiu no IndĆŗstria hamutuk ho parseiru sira seluk neāebĆ© fokus ba iha dezenvolvimentu ekonómiku, tanba tuir dadus neāebĆ© fó sai husi Banku Central Timor-Leste (BCTL) hatudu rezultadu ne’ebĆ© pozitivu, maski dinamiza ba atividade ekonómiku ida neāe sei mai husi Setor pĆŗbliku.
ššš¢šš©š
(šĆ©ššš šš¼š-šššŖš©Ć©š¢)
ššØš¬š©šš„šØš¬, ššš«š¬š-ššš¢š«š, šš ššš«š¢š„ šššš
Provedór Direitus Humanus no Justisa (PDHJ) šš«. šš¢š«š š¢š„š¢šØ šš šš¢š„šÆš šš®ššš«š«šš¬ ho nia ekipa halaāo enkontru ho Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m interinu neāebĆ© akompaƱa ho Diretor/a Servisu MunisipĆ”l no Diretor/a Delegasaun Teritorial sira iha MunisĆpiu LautĆ©m, enkontru neāe halaāo iha sala VIP Administrasaun Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m.
Objetivu prinsipĆ”l ba enkontru ida neāe, parte PDHJ hodi kria komunikasaun no koordenasaun servisu neāebĆ© diāak ho Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, tanba Providór iha Planu atu rekruta funsionĆ”riu naāin rua mai iha MunisĆpiu LautĆ©m hodi hakbesik servisu ba Komunidade sira.
Iha intervista, Sua.EselĆ©nsia, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m interinu, šš«. š š«šš§šš¢š¬ššØ ššØš¬ ššš§ššØš¬ hateten, Provedór Direitus Humanus no Justisa (PDHJ) mai iha Administrasaun Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m hodi halaāo enkontru ho Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, hodi koāalia relasiona ho atividade PDHJ nian bazeia ba konstituisaun artigu 27 nuneāe mós koāalia kona-ba keixa ruma ne’ebĆ© entidade sira iha MunisĆpiu LautĆ©m hatoāo ba PDHJ.
Iha fatin neāebĆ© hanesan, Providór Direitus Humanus no Justisa (PDHJ) šš«. šš¢š«š š¢š„š¢šØ šš šš¢š„šÆš šš®ššš«š«šš¬, hatutan, PDHJ halaāo enkontru hodi fahe informasaun ba Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m kona-ba kompetĆ©nsia PDHJ nian no servisu sira ne’ebĆ© iha.
Durante iha enkontru Providór mós fahe informasaun kona-ba lamentasaun husi komunidade sira ba PDHJ relasiona ho Autoridade MunisipÔl nian, hanesan Servisu Saude, Edukasaun, Infraestrutura inklui Servisu Komunikasaun nian.
Tanba neāe, Providor mós espresa intensaun no Planu PDHJ atu estabelese fokal poin naāin rua iha MunisĆpiu LautĆ©m, tanba bainhira PDHJ iha ona komunikasaun ho Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, mĆ”simu iha fulan Junu 2025 PDHJ halaāo ona prosesu rekrutamentu.
Prezensa Pontu Vokal PDHJ iha MunisĆpiu LautĆ©m, atu fó apoiu ba Delegasaun Teritorial sira ne’ebĆ© eziste ona, hodi simu keixa fahe informasaun ba komunidade sira, neāebĆ© sei halaāo servisu hanesan, Monitorizasaun, Fiskalizasaun no Investigasaun liuliu rekolla informasaun sira ne’ebĆ© iha relasaun servisu PDHJ nian.
Nuneāe mós Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m hatoāo preokupasaun balun relasiona ho aplikasaun Lei Komunikasaun nian, tanba bainhira Jornalista fó sai informasaun tenke iha faktus no evidĆ©nsia, tanba tuir Autoridade Munisipiu LautĆ©m nia haree Jornalista neāebĆ© publika informasaun atividade Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m nian neāebĆ© viral loos iha Sosial Media la halo konfirmasaun ba Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m antes fó sai informasaun.
ššš¢šš©š
(šĆ©ššš šš¼š-šššŖš©Ć©š¢)
ššØš¬š©šš„šØš¬, šš®šš«šš-ššš¢š«š, šš ššš«š¢š„ šššš
Sua Eselensia Prezidente Interinu Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, šš«. š š«šš§šš¢š¬ššØ ššØš¬ ššš§ššØs, hateten, realizasaun enkontru ida neāe atu forma Komisaun Organizadora nuneāe halo preparasaun neebe diak hodi koresponde ba loron nasionais sira nebe Munisipiu sei realiza iha tinan 2025. Reuniaun nee realiza iha Salaun Autoridade Munisipiu Lautem.
Presidente interinu salienta katak komisaun organizadora nebe estabelese ona seksaun sira iha tinan kotuk nafatin, halo mudansa deit ba kolokasaun kada diresaun sira nunee hotu-hotu bele intende ba kada atividade sira neebe iha. Kada seksaun nebe fahe ona kompostu hosi Sekretariu Munisipiu, Presidente CMCLNL, PNTL Munisipiu Lautem, Diretor/a Servisu MunisipĆ”l no Delegasaun Teritorial sira, Jerente Telekomunikasaun sira, atu nuneāe ida-idak bele asumi knaar ho responsabilidade ba atividade sira nebe sei halaāo iha tinan 2025.
Loron nasionais ba tinan 2025 nian nafatin responsavel mĆ”simu hosi Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, Komandante PolĆsia NasionĆ”l Timor-Leste (PNTL) MunisĆpiu LautĆ©m, Prezidente CMCLN MunisĆpiu LautĆ©m. Prezidente Komisaun Organizadora ba tinan 2025, SekretĆ”riu MunisipĆ”l Administrasaun no Finansas, Vise Prezidente Komisaun Organizadora mak SekretĆ”riu MunisipĆ”l Asuntu Sosial no Organizasaun Komunitaria.
Presidente interinu, eselensia sekretariu Munisipiu asuntu finansas, informa ba membu komisaun organizadora atu kada seksaun ida-idak prepara ida-idak nian planu asaun ba atividade sira loron nasionais hanesan loron 20 de Maiu tinan ida neāe, submeter ba Presidente Autoridade Munisipiu nunee hetan aprovasaun nunee parte finansas prepara nia orsamentu ba kada planu atividade.
Aleinde neāe mós iha tinan ida neāe iha eventu importante ida mak tinan 50 ba loron Proklamasaun Indepedensia no eventu loron nasionais sira seluk. Nuneāe Autoridade Munisipiu Munisipiu sei prepara Sub-Komisaun ida ba prienxe Feira NasionĆ”l nian, tanba ida neāe husu kada diresaun Servisu MunisipĆ”l no Delegasaun Territorial, Ajensia Autonomu sira neāebĆ© prienxe ona iha Portal MunisipĆ”l, bele akumula dadus sira hodi entrega ba IT, nuneāe loke no fó sai iha tempu Feira NasionĆ”l neāebĆ© sei hahĆŗ iha loron 15 toāo 20 de Maiu 2025.
Husi rezultadu reuniaun Forma Komisaun Organizadora ba Loron Nasionais 2025, membru komisaun deside ona seksaun sira hamutuk mak hanesan ā Seksaun sekretariadu, Tezoreiru, Protokolu, Serimonia, Liturjia, Feira, Corpo no Coro IƧar da Bandeira, Divertimentu, Kompetisaun, Lojistika no Ekipamentu, Primeiru Sokoru, Dokumentasaun, Dekorasaun , Konsumu, Mobilizasaun Masa no Seguransa.ā
Iha reuniaun nee hetan partisipasaun maximu husi SekretĆ”riu Munisipais, Prezidente Konsellu MunisipĆ”l Kombatente Libertasaun NasionĆ”l MunisĆpiu LautĆ©m Organizasaun KomunitĆ”ria, no Segundu Komandante PNTL MunisĆpiu LautĆ©m hahĆŗ realiza enkontru ho Diretor Servisu MunisipĆ”l, Delegasaun Teritorial, Jerente Banku no Jerente Telekomunikasaun.
ššš¢šš©š
(šĆ©ššš šš¼š-šššŖš©Ć©š¢)
ššØš¬š©šš„šØš¬, ššš š®š§šš-ššš¢š«š, šš ššš«š¢š„ šššš
Estudante Universidade da Paz (UNPAZ), hamutuk naāin 183 husi Fakuldade hamutuk 6 hanesan Fakuldade Ekonómia, Diretu, Siensia Sosiais no Umanitaria, Saude PĆŗblika Siensia MĆ©dikas, EnjenĆ”ria no Teknolójia Agrikola, hodi halaāo Atividade PrĆ”tika Aprendisajen Kampu (PAK), durante fulan tolu hahĆŗ iha fulan Abril toāo fulan Jullu 2025, iha Postu, Suku no Aldeia, aprezentasaun neāe halaāo iha Salaun Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m.
Iha intervensaun, šš®š. šš±šš„Ć©š§š¬š¢š, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m interinu, Sr. Francisco dos Santos, hateten, estudu ida neāe sei iha klaran tun ba iha terenu filafali mai hodi konfirma dadus sira ne’ebĆ© durante neāe hetan iha terenu, tanba imi ba direta Postu rasik, Suku no Aldeia neāebĆ© reprezenta Universidade hodi halaāo atividade.
Bainhira iha terenu foti dadus, labele konsumu dadus no informasaun politiza, tanba dadus sira neāebĆ© hetan, tenke ajusta ho estudante sira ne’ebĆ© uluk, neāebĆ© mai fali iha Autoridade MunisĆpiu hodi aprezenta kada departamentu nia dadus neāebĆ© durante neāe hetan iha terenu, atu nuneāe bainhira lori ba hodi halaāo iha Ć”mbitu estudu hodi publika pĆŗbliku labele konsumu ho dadus loos.
Tanba ida neāe, Prezidente Autoridade interinu, agradese ba estudante husi Universidade da Paz (UNPAZ) mai halaāo atividade PrĆ”tika Aprendisajen Kampu (PAK), iha MunisĆpiu LautĆ©m, durante fulan tolu nia laran, karik hasoru difikuldade ruma bele hatoāo diretamente ba Administrador Postu, Xefe Suku, Xefe Aldeia no Komandante Eskuadra PNTL iha Postu sira inklui Komunidade sira bele hatoāo hodi buka nia solusaun ba difikuldade neāebĆ© enfrenta.
Remata
(MƩdia PAM-LautƩm)
ššØš¬š©šš„šØš¬, šš¢š§šš-ššš¢š«š, šš ššš«š¢š„ šššš
šš®š.šš¬šš„Ć©š§š¬š¢š, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, šš«. šĆ©š„š¢šØ šš ššš¬š®š¬, šš, husu Autoridade Postu no Suku kontinua koopera ho PolĆsia NasionĆ”l Timor-Leste (PNTL), MunisĆpiu LautĆ©m, atu nuneāe bele asegura situasaun iha MunisĆpiu LautĆ©m, nuneāe hodi kria estabilidade amizade, nuneāe komunidade sira moris ho situasaun livre hodi buka moris atu sustena sira nia moris loroloron, nuneāe mós emprezĆ”riu lokĆ”l, nasionĆ”l no internasionĆ”l sira bele halo dezenvolvimentu iha MunisĆpiu LautĆ©m hodi fó servisu fali ba jerasaun foun sira, lia hirak neāe hatoāo iha Ć”mbitu abertura eventu jogu desportiva hodi komemora loron PolĆsia NasionĆ”l Timor-Leste (PNTL) ba dala 25 iha MunisĆpiu LautĆ©m ho tema “ššš¢šŖš©šŖš šš©š ššš¢šš©šš£ šš¤š£šššš£šØš”, neāebĆ© halaāo iha Salaun PolĆsia NasionĆ”l Timor-Leste (PNTL) MunisĆpiu LautĆ©m.
Iha intervensaun, Sua.EselĆ©nsia, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, šš«. šĆ©š„š¢šØ šš ššš¬š®š¬, šš, husu Autoridade Postu, Autoridade KomunitĆ”ria no Aldeia kontinua koopera nafatin PolĆsia NasionĆ”l Timor-Leste (PNTL) MunisĆpiu LautĆ©m hodi asegura situasaun iha MunisĆpiu LautĆ©m hodi nuneāe bele kria hakmatek estabilidade amizade, nuneāe Komunidade sira bele livre iha situasaun neāebĆ© hakmatek, hodi halaāo ida-idak nia atividade agrikultura no negósiu ekonomia hodi sustenta moris loroloron nian, nuneāe mós emprezĆ”riu sira bele garantia bele halo investimentu hodi kontinua fó servisu ba joven sira.
Nia esplika, atuĆ”l Komandante PolĆsia NasionĆ”l Timor-Leste (PNTL) MunisĆpiu LautĆ©m, neāebĆ© hamutuk ho nia membru sira ho sakrifĆsiu no vontade tomak hodi asumi papĆ©l ho responsabilidade neāebĆ© Estadu no Povu fó, hodi halaāo Lei no Ordem hodi servisu hamutuk ho Autoridade Postu, Autoridade Suku, Aldeia no Komunidade sira hotu, nuneāe bele kria unidade no estabilidade.
Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m fó agradese ba Komandante PolĆsia NasionĆ”l Timor-Leste (PNTL) MunisĆpiu LautĆ©m ho nia membru sira hotu, tanba durante mandatu Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m ho nia estrutura tomak tinan ida resin ona, maibe grau Criminalidade iha MunisĆpiu LautĆ©m menus tebes.
Nuneāe mós, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m kongratula no apresiasaun ba Komisaun Organizadora neāebĆ© bele organiza eventu desportiva no jogu amizade iha Ć”mbitu selebrasaun tinan 25 ba loron PNTL nian neāebĆ© ho tema jerĆ”l “šš¼ššššš ššš¼ šš¼ššššš šššššš¼ššš¼”.
Tanba ida neāe konvida komunidade sira hotu, bele asiste eventu desportiva no jogu amizade ida neāe ho objetivu atu kria amizade neāebĆ© diāak entre PNTL no Komunidade, PNTL no Autoridade lokĆ”l, PNTL no Sosiedade sira hotu iha MunisĆpiu LautĆ©m.
Ekipa jogadór sira neāebĆ© atu partisipa atividade eventu desportiva no jogu amizade ida neāe, laāos mai atu hadau prĆ©miu no hadau primeiru lugĆ”r no segundu lugĆ”r, maibĆ© jogu amizade ida neāe hodi selebra loron PNTL nian, nuneāe bele manĆ”n konfiansa parte komunidade no PNTL MunisĆpiu LautĆ©m, nuneāe bele nafatin servisu hamutuk ba oin hodi bele atinji objetivu finĆ”l mak estabilidade no unidade iha MunisĆpiu LautĆ©m.
Entretantu, Komisaun Organiza rejistu klubu hamutuk 15 hodi kompete eventu desportiva, Jogu Futsal ba Mane no Voliball Mane no Feto, neāebĆ© envolve mós husi membru PNTL MunisĆpiu LautĆ©m klubu rua.
AniversĆ”riu tinan 25 ba PolĆsia NasionĆ”l Timor-Leste (PNTL) MunisĆpiu LautĆ©m liu husi Komisau Organizadora hodi halaāo mós preparasaun ba asaun karidade neāebĆ© finansia husi KompaƱia Salvasaun loja no.3 Lospalos, hamutuk pakote 75 neāebĆ© Komisaun Organizadora identifika ba komunidade vulneravel sira iha Aldeia 11 Suku Fuiloro, Postu Administrativu Lospalos, hodi fahe ba komunidade vulneravel neāebĆ© reprezenta Aldeia 11.
ššš¢šš©š
(šĆ©ššš šš¼š-šššŖš©Ć©š¢)
ššØš¬š©šš„šØš¬, šš¢š§šš-ššš¢š«š, šš ššš«š¢š„ šššš
šš®š.šš¬šš„Ć©š§š¬š¢š, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, šš« šĆ©š„š¢šØ šš ššš¬š®š¬, šš, hamutuk ho funsionĆ”riu sira iha kada Servisu MunisipĆ”l neāebĆ© tutela iha Administrasaun Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m no Servisu Delegasaun TerritoriĆ”l sira, hahĆŗ Koilleta tan Batar kuaze 1.7 Hektar, iha Administrasaun Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m.
Atividade Demo Plot Agrikultura Integradu neāe inisiativa husi Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, iha neāebĆ© orienta Diresaun Servisu MunisipĆ”l Agrikultura MunisĆpiu LautĆ©m, organiza funsionĆ”riu estensionista sira hodi halaāo Demo Plot ida ne’e ho produtu oin-oin, hanesan Kolam Ikan, Haki’ak Mareko, Hortikultura Kuda Fore Tali, Pateka no Ai Manas.
Iha intervista, šš®š.šš¬šš„Ć©š§š¬š¢š Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, šš« šĆ©š„š¢šØ šš ššš¬š®š¬, šš, hateten, halaāo Koilleta no Silu Batar hamutuk 1.7 Hektar ne’ebĆ© iha resintu Administrasaun Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, ne’ebĆ© hahĆŗ husi Diresaun Servisu MunisipĆ”l sira no Diresaun Delegasaun TerritoriĆ”l sira.
Nia dehan, Demo Plot Agrikultura Integradu, hafoin Koilleta iha mós Kolam Ikan, Haki’ak Mareko no Hortikultura Kuda Fore Tali, Pateka no Ai Manas.
Enkuantu reseita ne’ebĆ© Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m liu husi Diresaun Servisu MunisipĆ”l Agrikultura hetan husi Demo Plot Agrikultura Integradu, maibĆ© reseita provizória husi Fore Tali kuaze $.800, Ikan kuaze $.100 resin no Mareko fa’an nia tolun mak kuaze $.80.
Entretantu relatóriu neāebĆ© tĆ©kniku Agrikultura iha Demo Plot Batar ida neāe, Pemecar ekor iha MunisĆpiu LautĆ©m, tanba Agrikultura sira neāebĆ© halo toos kuda Batar kada Hektare neāe kuaze 2,5 Toneladas, maibĆ© Demo Plot ida neāe hetan 5 Toneladas, maski foin hahĆŗ iha MunisĆpiu LautĆ©m ninia produsaun Batar atinji liu Agrikultura sira halo iha kada sensus ne’ebĆ© Servisu MunisipĆ”l halo Agrikultura sira iha toos.
Espera hafoin Koilleta Batar ida neāe, Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m kontinua nafatin kuda Fore Mungu, tanba ita-nia espetativa ladĆŗn barak maibĆ© bele fornese ba iha Merenda EskolĆ”r ba kada Eskola iha MunisĆpiu LautĆ©m. Tanba ida neāe, hahĆŗ husi funsionĆ”riu kazuais to’o FunsionĆ”riu Permanente ne’ebĆ© koopera tebes ba servisu hodi realiza Demo Plot ida ne’e, sai nuāudar pilotu ida hodi hatudu ezemplu diāak ida ba Agrikultura sira iha MunisĆpiu LautĆ©m, nuneāe bele halo tuir.
Lider mĆ”simu iha MunisĆpiu LautĆ©m salienta, daudaun neāe iha Postu Administrativu Tutuala mós halaāo ona kuaze hektar 1 neāebĆ© komesa fila ona ho Demo Plot hanesan neāe.
Tanba ida neāe Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m orienta ona Diresaun Servisu MunisipĆ”l Agrikultura MunisĆpiu LautĆ©m liu husi Xefe Departamentu PecuĆ”ria, kuandu Mareko neāe lout ona, nia oan sira bele distribui ba Postu Administrativu 6 neāebĆ© halo Demo Plot iha kada Postu sira. Batar sira ne’ebĆ© Koilleta ona neāe entrega tomak ba Diresaun Agrikultura, oinsĆ” bele fa’an mós iha Merkadu nuneāe mós bele rai hanesan Fini ida hodi bele kuda fali iha tinan oin.
ššš¢šš©š
(šĆ©ššš šš¼š-šššŖš©Ć©š¢)
ššØš¬š©šš„šØš¬, šš®šš«šš-ššš¢š«š, š ššš«š¢š„ šššš
Parlamentu NasionĆ”l (PN) liu husi Komisaun C ba Asuntu Finansas PĆŗblika (FP) ne’ebĆ© lidera husi Vise-Prezidente Komisaun C, šš«. š š«šš§šš¢š¬ššØ šš ššØš¬šš, ho membru Komisaun C sira hotu, mai halaāo atividade Fiskalizasaun Finansas PĆŗblika (FP) iha Administrasaun Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m hodi rona lala’ok ezekusaun husi Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m nian, Fiskalizasaun neāe halaāo iha Salaun VIP, Administrasaun Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m.
Iha intervensaun, šš®š. šš¬šš„Ć©š§š¬š¢š, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, šš«. šĆ©š„š¢šØ šš ššš¬š®š¬, šš, hateten, Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m hamutuk ho funsionĆ”riu sira hotu iha Administrasaun Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, hatoāo lia Bem-Vindu ba Komisaun C Parlamentu NasionĆ”l ne’ebĆ© halaāo nia knaar tuir konstituisaun ne’ebĆ© fó, mai iha MunisĆpiu LautĆ©m hodi halaāo fiskalizasaun ba Finansas PĆŗblika iha Administrasaun Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m.
Nia esplika, koāalia kona-ba Ezekusaun Orsamentu JerĆ”l Estadu (OJE) MunisĆpiu LautĆ©m ba tinan 2024 nian, Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m bele atinji porsentu 77, 90 resin, tanba nia implika mak mudansa estrutura no polĆtika iha fulan Marsu tinan 2024, tama fulan Abril bele halaāo prosesu aprovizionamentu ba kapitĆ”l dezenvolvimentu ne’ebĆ© projetu hamutuk 16 iha MunisĆpiu LautĆ©m.
Nuneāe nia dehan, TransferĆ©nsia PĆŗblika ba Programa Merenda Eskolar, hahĆŗ iha fulan Janeiru toāo Marsu 2024 labele ezekuta tanba mudansa estrutura ba Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m ho Estrutura simu tomada de posse, tanba ida neāe OJE 2024 fulan Janeiru toāo Marsu nia orsamentu neāe Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m haruka filafali ba kofre Estadu, hodi implika mós taxa ezekusaun ba MunisĆpiu LautĆ©m.
Aliende neāe, antes atu tama ba diskusaun, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, fó uluk tempu ba Diretor Servisu MunisipĆ”l Finansas MunisĆpiu LautĆ©m šš«. ššš„šš¢š§ šš ššš¬š®š¬, atu halaāo aprezentasaun relatóriu ezekusaun kona-ba Orsamentu no Finansas PĆŗblika liu husi Slide ba OJE 2024 toāo 2025 ne’ebĆ© agora pasa ba Q1 remata ona, agora tama ona ba Q2 ba Komisaun C Parlamentu NasionĆ”l.
Durante iha diskusaun, Vise-Prezidente Komisaun C ho membru Komisaun C sira hotu hatoāo preokupasaun no lamentasaun kona-ba infraestrutura nian, liuliu ba Estrada husi Postu LautĆ©m mai toāo Lospalos Vila, Setor Agrikultura liuliu Haree, Batar no Irigasaun natar sira, Despeza MunisĆpiu LautĆ©m ninia reseita Annual, Programa NasionĆ”l Dezenvolvimentu Suku (PNDS), Orsamentu Administrasaun Suku nian, Orsamentu ba pesoĆ”l apoiu Suku, Orsamentu ba Programa Merenda Eskolar (PME) 2024 nian, projetu 2024 nian ne’ebĆ© Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m re-apropriasaun ba projetu hira ho nia orsamentu hira ne’ebĆ© mak seidauk finaliza iha tinan fiskĆ”l, projetu rejeisaun ba garantia kualidade projetu, ezekusaun Orsamentu Jeral 2025 iha MunisĆpiu LautĆ©m, progresu Atividade Monitorizasaun Asistensia TĆ©knika ba Manutensaun Konservasaun Estrada no Ponte, Kapital Dezenvolvimentu ba tinan 2024 no alokasaun Orsamentu diferente ba Postu Administrativu 6.
Iha preokupasaun husi membru Komisaun C, šš®š. šš¬šš„Ć©š§š¬š¢š, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, šš«. šĆ©š„š¢šØ šš ššš¬š®š¬, šš, responde no hatĆ”n kada preokupasaun sira neāebĆ© hatoāo husi membru Komisaun C nian.
Lider mĆ”simu iha MunisĆpiu LautĆ©m esplika, kona-ba infraestrutura Estrada, tuir dekretu Lei no.84 Autoridade MunisipĆ”l iha kompetĆ©nsia ba Orsamentu Jeral Estadu hamutuk Mil $.500 mai kraik ba infraestrutura nian, maibe orsamentu $.500 mil ba leten neāe kompetĆ©nsia nasionĆ”l, maibĆ© Orsamentu $.500 mĆl mai kraik mós obra atinji ona $.300 mĆl Autoridade MunisĆpiu tenke iha Autorizasaun husi MinistĆ©riu Administrasaun Estatal (MAE).
Kona-ba kapitĆ”l dezenvolvimentu Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m salienta, Obras PĆŗbliku nian ne’ebĆ© taxa ezekusaun menus, durante tinan 2024 ba kategoria Kapital dezenvolvimentu Obras PĆŗblika iha projetu rua mak hanesan, Projetu Konstrusaun Ponte Teinara no projetu Ponte Be Moris, nuneāe mós Servisu MunisipĆ”l Obras PĆŗblika toma konta projetu Ponte Be Moris re-apropria 30% no 20% ba konstrusaun no 10% ba retensaun, tanba obra refere nia fĆziku boot.
Nuneāe mós Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, esplika Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m iha projetu hamutuk 16 ne’ebĆ© kapitĆ”l dezenvolvimentu iha tinan 2024, taxa ezekusaun neāe menus, tanba kauza Lei aprovizionamentu mós komplika ba ekipa ne’ebĆ© halo selesaun dokumentu ba iha Sistema aprovizionamentu, tanba rejime jerĆ”l aprovizionamentu ne’ebĆ© aplika iha nasionĆ”l no rejime espesiĆ”l relasiona ba planu dezenvolvimentu integradu Munisipal nian.
Aleinde neāe mós lider mĆ”simu iha MunisĆpiu LautĆ©m aprezenta projetu 2024 nian neāebĆ© seidauk finaliza ba Membru Komisaun C nian, durante iha ambitu diskusaun, nuneāe mós aprezenta projetu tinan 2024 Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m iha projetu hamutuk 16 mak hanesan, Konstrusaun EdifĆsiu Diresaun NasionĆ” Transporte no Telkomunikasaun (DNTT), Reabilitasaun Uma Antiga Karpinteiru Caivaca, Konstrusaun Armajen STAE MunisĆpiu LautĆ©m, Reabilitasaun Postu SaĆŗde Naisalobo Postu Iliomar, Konstrusaun Uma Merkadu ho modelu Baraka unidade hamutuk 15 iha Postu Luro, Konstrusaun Eskola Unidade 2 EBC Leusari, Konstrusaun Mortuariu Sentru Saude KomunitĆ”riu No.2 Lospalos, Konstrusaun Eskola Baziku Filial iha Legidika Suku Ililai, Reabilitasaun Kampu Multi Funsaun Foteball Lutu Haleu Postu Lospalos, Kontrsaun Barajen no fatin fase karreta, Uma Adat Lospalos, Instalasaun Be Mos ho Sistema solar Painel iha Aldeia Ailarinu Postu Luro, Be Mos iha Postu Lore, Konstrusaun Be Moris no Ponte Teinara.
Kona-ba setór Agrikultura, MunisĆpiu LautĆ©m iha tinan 2023 toāo 2024 iha Postu Administrativu Luro 157, 14 Ć”rea potensialidade, iha Ć”rea kultivu hamutuk 300, 87 Ć”rea kolleita 300,87 no produsaun 1105.14 tonelada toāo produtividade 3,67, nuneāe fahe tan ekipamentu Hand tratór kuda Hare hamutuk 4, Trator Kua Hare no Hare Kain hamutuk 8 neāebĆ© hetan husi Grupu 4.
Entretantu kona-ba Programa Merenda Eskolar (PME), hahĆŗ iha fulan Janeiru toāo Marsu 2024 iha nivel Munisipiu la ezekuta ba Programa Merenda Eskolar, maibĆ© ezekuta deāit Abril toāo Dezembru 2024, neāebĆ© Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m hodi ajusta ba iha Sistema dalan ba DFFTL mak foin prosesu.
Reseita total ne’ebĆ© Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m liu husi Diresaun Servisu MunisipĆ”l Jestaun Merkadu no Turismu iha tinan 2024 hamutuk $.42.354,6. kompostu husi taxa 10% Salariu Vensimentu, fa’an dokumentu ho taxa 2% husi dokumentu ne’ebĆ© Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m liu husi Diresaun Aprovizionamentu fa’an ba kompaƱa sira, Kona-ba fonte reseita neāe konta Bankaria iha Nasional mak hanesan publisidade Jestaun Merkadu rekolla, maibĆ© selu iha nasionĆ”l, nuneāe mós taxa publisidade ne’ebĆ© Autoridade MunisipĆ”l hetan iha tinan 2024 hamutuk $.5,360, 19, maibĆ© ida neāe kofre estadu nasionĆ”l.
Kona-ba Suku sira, ofisiĆ”l naāin 4 ne’ebĆ© ita rekruta iha fulan abrĆl, signifika durante fulan 4 Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m la selu, maibĆ© hahĆŗ selu iha fulan Maiu toāo Dezembru, tanba orsamentu neāe transferĆ©nsia PĆŗblika tenke filafali ba kofre estadu, tanba ofisiĆ”l Apoiu Suku naāin 4 hamutuk ho lideransa Komunitaria simu osan ho trimestrĆ”l laāos mensĆ”l.
Relasiona ho PNDS, iha tinan 2024 PNDS iha nasionĆ”l, maibĆ© tinan 2025 PNDS entrega ona mai iha MunisĆpiu, Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m nia prosesu hotu liu ona hanesan sosializasaun no ekipa tĆ©kniku Suku sira komesa laāo ona hein implementa projetu.
Alokasaun Orsamentu diferente ba Postu, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m mensiona, direferente tanba, Postu Administrativu sira ezekuta Orsamentu kategoria rua hanesan Bens Servisu no Salariu Vensimentu, nuneāe mós tuir Suku iha kada Postu, hanesan Postu Rua Iliomar no Luro Suku 6, Postu Lore no Tutuala Suku 2, Postu Lospalos Suku 8 no Postu LautĆ©m Suku 10, tanba ida neāe maka aloka nia orsamentu tuir Suku.
Hafoin remata fiskalizasaun, Sua.EselĆ©nsia, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, hamutuk ho membru Parlamentu NasionĆ”l Komisaun C observa Demo Plot Agrikultura Integradu, neāebĆ© inisiativa husi Sua.EselĆ©nsia, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, orienta Diresaun Servisu MunisipĆ”l Agrikultura MunisĆpiu LautĆ©m hodi halaāo.
ššš¢šš©š
(šĆ©ššš šš¼š-šššŖš©Ć©š¢)
ššØš¬š©šš„šØš¬, šš®šš«šš-ššš¢š«š, š ššš«š¢š„ šššš
MinistĆ©riu Finansas, liu husi Diresaun JerĆ”l Formasaun Kapasitasaun Jestaun Finanseiru PĆŗblika, halaāo dizeminasaun no partilla kona-ba Lei Kódigu Aprovizionamentu no Kontratu PĆŗbliku ba Diretor Servisu MunisipĆ”l, Diretor Delegasaun TeritoriĆ”l no EmprezĆ”riu sira, nuneāe bele intende didi’ak no iha koƱesimentu kona-ba Kódigu Aprovizionamentu nian, atu nuneāe bainhira implementasaun obra relasiona ho finanseiru pĆŗbliku bele komprende ona lala’ok aprovizionamentu nian, dizeminasaun neāe abertura husi šš®š.šš¬šš„Ć©š§š¬š¢š , Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, neāebĆ© halaāo iha Salaun Administrasaun MunisipĆ”l LautĆ©m.
Iha intervensaun, šš®š.šš¬šš„Ć©š§š¬š¢š, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, šš«. šĆ©š„š¢šØ šš ššš¬š®š¬, šš, agradese ba ekipa tomak husi MinistĆ©riu Finansas nian neāebĆ© lidera husi Diretor JerĆ”l, hodi halaāo dizeminasaun kona-ba Kódigu Aprovizionamentu no Kontratu PĆŗbliku, neāebĆ© sei partisipa mĆ”simu husi Diretor Servisu MunisipĆ”l, Delegasaun TerritoriĆ”l no Setor Privadu sira, ba Dizeminasaun ida neāe, nuneāe bele iha informasaun no koƱesimentu kona-ba Kódigu Aprovizionamentu nian, atu nuneāe bainhira ba iha Implementasaun iha obra relasiona ho finanseiru pĆŗbliku nian, bele komprende ona lala’ok aprovizionamentu nian.
anba ida neāe sujere ba Diretór Servisu MunisipĆ”l sira no Delegasaun TerritoriĆ”l sira ne’ebĆ© halaāo knaar iha MunisĆpiu LautĆ©m, inklui Setor Privadu sira no Parseiru Dezenvolvimentu UNDP bele aproveita oportunidade ida neāe ho diāak, tanba sistema aprovizionamentu laāos de’it halaāo iha Administrasaun Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m.
Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m esplika, difikuldade neāebĆ© durante neāe enfrenta mak iha prosesu aprovizionamentu neāebĆ© diferente entre Lei espesiĆ”l no Lei Jeneralidade nian, tanba iha nasionĆ”l utiliza sistema aprovizionamentu bazeia ba dekretu Lei no. 2022, tanba neāe implementa rejime espesiĆ”l iha Ć”mbitu Planu Dezenvolvimentu Integradu MunisipĆ”l (PDIM).
Lider mĆ”simu iha MunisĆpiu LautĆ©m fiar dizeminasaun ida neāe ba Kódigu foun aprovizionamentu no kontratu pĆŗbliku bele responde ona sistema aprovizionamentu, tanba ida neāe dizeminasaun ida neāe importante tebes, durante iha dizeminasaun mak ladĆŗn intende didi’ak bele husu ekipa sira husi MinistĆ©riu Finansas, atu nuneāe ekipa sira bele esplika kle’an kona-ba relasaun sistema aprovizionamentu, tanba kontratasaun pĆŗbliku ne’ebĆ© husi Orsamentu Finanseiru pĆŗbliku nian.
ššš¢šš©š
šĆ©ššš šš¼š-šššŖš©Ć©š¢
šš®š«šØ, ššš«š¬š-ššš¢š«š, š ššš«š¢š„ šššš
šš®š.šš¬šš„Ć©š§š¬š¢š,, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, šš« šĆ©š„š¢šØ šš ššš¬š®š¬, šš, partisipa serimónia atividade fahe ekipamentu han tratór ba Grupu Agrikultura sira hodi fasilita Grupu Agrikultura sira, nuneāe bele hasaāe produtividade agrikultura ho produsaun Hare atu nuneāe bele garantia hodi sustenta Ai Han LokĆ”l ba iha komunidade sira iha Postu Administrativu Luro MunisĆpiu LautĆ©m liuliu.
Ekipamentu sira neāe hetan apoiu husi Banko Mundial hodi kontinua apoia ba programa MinistĆ©riu Agrikultura Pescas Pekuaria no Floresta (MAPPF/SAPIP hodi fasilita Grupu Agrikultura sira nuneāe bele hasaāe produsaun no produtividade Hare, mĆ”kina sira neāebĆ© Grupu Agrikutura sira hetan maka hanesan, mĆ”kina Kuda Hare hamutuk 8, Hand Tratór hamutuk 4 no MĆ”kina Integradu Kua Hare, no Hare kain sai kompos 4 no trai viveirus 4700 buah, grupu hamutuk 4 mak simu ekipamentu sira neāe hanesan Grupu Moris Kiāak, Grupu Hariāi Futuru, Grupu Nur no Grupu Nautetu.
Iha intervista, Sua.EselĆ©nsia Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, šš« šĆ©š„š¢šØ šš ššš¬š®š¬, šš, hateten, lori Povu MunisĆpiu LautĆ©m nia naran agradese ba Nonu Governu KonstituisionĆ”l liu husi MinistĆ©riu Agrikultura Pescas Pekuaria no Floresta ne’ebĆ© servisu hamutuk ho Banku MundiĆ”l no SAPIP, neāebĆ© apoiu Grupu Agrikultura sira iha MunisĆpiu LautĆ©m liuliu iha Postu Administrativu Luro, hanesan Koa Hare no Kuda Hare nian.
Nia esplika, apoiu sira neāe hanesan pasu ida neāebĆ© importante tebes ba Grupu Agrikultura sira iha MunisĆpiu LautĆ©m liuliu iha Postu Administrativu Luro, oinsĆ” Grupu Agrikultura sira atu hasaāe produsaun Hare iha MunisĆpiu LautĆ©m liuliu Postu Administrativu Luro, tanba ita-nia espetativa hakarak fornese ba iha Merkadu maibĆ© sei iha prosesu nia laran, maibĆ© produsaun neāebĆ© iha ona hodi bele sustenta Ai Han LokĆ”l ba iha komunidade sira iha MunisĆpiu LautĆ©m liuliu Postu Administrativu Luro.
Tuir dadus neāebĆ© iha, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m salienta, Postu Administrativu Luro hamutuk 748, 25 Hektare, produsaun Hare hetan 2978, 30 Toneladas ho produtividade 3,51 hektar, maibĆ© agora tinan 2025 Ć”rea kurtivu hamutuk 333, 62 Hektare neāebĆ© totĆ”l produsaun 1.172, 71 Toneladas por Hektare neāebĆ© totĆ”l produtividade 3, 51 Toneladas por Hektare.
Tanba ida neāe, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m husu Grupu Agrikultura sira neāebĆ© hetan ekipamentu modernu sira, presiza kuidadu ba Makina sira neāebĆ© Grupu Agrikultura sira hetan ona, utiliza didiāak atu nuneāe durasaun ho mĆ”kina bele dura ho tempu naruk, hodi nuneāe bele hasaāe produtividade Hare iha Postu Administrativu Luro MunisĆpiu LautĆ©m.
Nuneāe mós Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m kontinua husu nafatin apoiu ba Governu liu husi MinistĆ©riu Agrikultura Pescas Pekuaria no Floresta, tau Orsamentu mós moru protesaun mota boot neāebĆ© prejudika natar sira neāebĆ© iha, tanba iha tempu udan mota sempre lori lori rai-henek mai taka natar sira hodi Agrikultura sira laiha vontade atu halaāo natar.
Iha fatin neāebĆ© hanesan, Vise-Primeiro Ministro, Ministru Koordenador Asuntu Sosiais no Ministru Dezenvolvimentu Rural no Habitasaun, šš«. ššš«š¢šš§šØ āšš¬š¬šš§šš¦š¢ā šššš¢š§šØ, hatutan, Grupu Agrikultura sira tenke servisu hamutuk, tanba Grupu balun ne’ebĆ© hetan ona ekipamentu no Trator, tanba ekipamentu sira neāe sei mai tan.
Assanami salienta, importante mak imi tenke servisu hamutuk buka dalan di’ak, hodi fó apoiu ba Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, apoiu servisu laran no fuan, tanba ida neāe, Vise-Primeiro Ministro husu Grupu Agrikultura sira buka natar ne’ebĆ© sei abandona hela, apoiu malu atu loke fali natar hodi kuda Hare.
ššš¢šš©š
šĆ©ššš šš¼š-šššŖš©Ć©š¢
ššØš¬š©šš„šØš¬, ššš š®š§šš-ššš¢š«š, š ššš«š¢š„ šššš
Ekipa husi ASEA-UK Supporting the Advancement of Girls Education (SAGEN) no reprezentante Britihs Council, Sra. Rebeka hamutuk ho Diretor Jeral husi MinistĆ©riu Edukasaun (ME), neāebĆ© akompaƱa ho Diretor Servisu MunisipĆ”l Edukasaun MunisĆpiu LautĆ©m, halaāo enkontru ho Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, neāebĆ© halaāo iha Sala VIP Administrasaun Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m.
Durante iha enkontru koāalia kona-ba atu harii projetu formasaun iha MunisĆpiu LautĆ©m, oinsĆ” empoderamentu ba labarik feto no mane marjinalizadu sira ho abilidade emprengabilidade, literasia finanseiru no abilidade dijitĆ”l ne’ebĆ© presiza atu kria meiu moris sustentavel, nuneāe mós atu kapasita no dezenvolve estudante sira, atu nuneāe futuru estudante sira kria rasik negósiu moris nian.
Programa husi ASEAN-UK Supporting the Advancement of Girls Education (SAGEN) objetivu atu responde ba nesesidade hirak ne’ebĆ© liu husi implementa projetu pilotu, Juventude Empregu Skill ba Ć”rea rurĆ”l sira iha Timor-Leste, inisiativa ida neāe bazeia ba envolvimentu iha rai laran ho pesoĆ”l xave sira husi Ministeriu Edukasaun (ME) no UN Women, atu dezeƱa no implementa formasaun emprenzariedade ida ne’ebĆ© responsivu ba jĆ©neru durante oras 100.
Formasaun ida neāe mós atu harii oportunidade ekonómiku lokĆ”l sira, dezenvolve kapasidade profesór profisionĆ”l sira nian, no fasilita partisipasaun empreza lokĆ”l sira nian komunidade sira, projetu pilotu neāe sei prepara labarik feto marjinalizadu sira no koordenasaun kiāik ida husi labarik mane marjinalizadu sira ho abilidade emprengabilidade, literasia finanseiru no abilidade dijitĆ”l ne’ebĆ© presiza atu kria meiu moris sustentavel sira.
Pilotu neāe sei implementa iha MunisĆpiu LautĆ©m no Oecusse, MunisĆpiu sira neāebĆ© MinistĆ©riu Edukasaun (ME) hili tanba sira nia paizajen ekonómiku no potensialidade emprezariedade iha setór sira hanesan ekoturizmu, artefas, agrikultura, no retallu eskala kiāik.
Liu husi servisu ho instituisaun Sentru aprendizajen komunitĆ”ria (CLC) no Edukasaun no Formasaun TĆ©knika no profisionĆ”l (TVET), inisiativa neāe ninia objetivu atu fornese oportunidade aprendizajen neāebĆ© asesivel eskalavel no sustentavel ba labarik feto no labarik mane sira ne’ebĆ© marjinalidor liu husi abilidade dijitĆ”l no emprezariĆ”l ba Sistema edukasaun iha Timor-Leste, espesiĆ”l iha MunisĆpiu LautĆ©m.
Iha intervensaun, Sua.EselĆ©nsia, Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, Sr. MĆ©lio de Jesus, SH, hateten, Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m ho nia Povu MunisĆpiu LautĆ©m nakloke ba kualkĆ©r Organizasaun Nasional no Internasional, Instituisaun Estadu PĆŗbliku, Parseiru Dezenvolvimentu no Koorpu Bilateral sira hotu ne’ebĆ© interesante tebes hakarak mai halaāo dezenvolvimentu iha MunisĆpiu LautĆ©m, tanba Povu MunisĆpiu LautĆ©m hakarak tebes simu dezenvolvimentu, atu nuneāe MunisĆpiu LautĆ©m bele moris diāak iha era ukun rasik an nian.
Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m esplika, Setor Edukasaun Importante tebes, tanba Setor Edukasaun mak bele muda mentalidade ba sidadaun sira nian, atu nuneāe bele futuru bele dezenvolve nasaun espesiĆ”l iha MunisĆpiu LautĆ©m, tanba ida neāe nuāudar Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m, presiza tebes apoiu kooperasaun ba instituisaun sira hotu espesiĆ”l iha Ć”rea Edukasaun nian, tanba Edukasaun mak pilĆ”r importante ba sustentabilidade nasaun ida neāe nian.
Aleinde neāe prezensa husi Sra. Rebeka ho ekipa tomak husi MinistĆ©riu Edukasaun, Autoridade MunisĆpiu LautĆ©m nafatin hein prosesu tuir mai, hahĆŗ husi enkontru neāe bele halaāo ona servisu hamutuk, atu nune’e bele implementa planu no programa neāebĆ© Ekipa husi ASEA-UK Supporting the Advancement of Girls Education (SAGEN) neāebĆ© iha atu implementa iha MunisĆpiu LautĆ©m.
Tanba projetu ida neāe implementa ona iha MunisĆpiu LautĆ©m bele respondeona preokupasaun durante neāebĆ© durante estudante no profesór sira infrenta, tanba durante eskola sira laiha fasilidade ne’ebĆ© adekuadu ba iha Eskola Tekniku Vokasional sira ne’ebĆ© eziste iha MunisĆpiu LautĆ©m.
Enkuantu, Autoridade Munisipiu Lautem hein katak, ho projetu ne’ebĆ© iha ita bele apoiu ba Eskola Tekniku Vokasional sira iha Munisipiu Lautem, atu fasilita ekipamentu sira hanesan laboratóriu ba prĆ”tika mekaniku nian, atu nuneāe estudante sira bele utiliza.
Tanba vizaun no misaun Prezidente Autoridade MunisipĆ”l LautĆ©m nian mak dijitalizasaun importante tebes ba futuru sustentabilidade nasaun RDTL nian espesiĆ”l iha MunisĆpiu LautĆ©m, tanba ida neāe apresia ba projetu ida neāe liga ba dijitalizasaun, atu nuneāe bele fó formasaun ba joven vulneravel sira, atu nuneāe sira bele utiliza ba siĆ©nsia sira ne’ebĆ© hetan hodi bele implementa iha sira nia moris loroloron.
Iha fatin neāebĆ© hanesan reprezentante Britihs Council, Sra. Rebeka, hatutan, objetivu ba projetu ida neāe rasik mak oinsĆ” atu dezenvolve joven sira, inklui joven feto no mane sira hodi kapasita, abilidade, dijitalizasaun no iha emprendedorizmu hodi ajuda sira, nuneāe bele asesu iha merkadu bele hĆ” fasil hodi ajuda ekonomikamente independente.
Nia esplika, benefisiĆ”riu ba iha projetu ida neāe rasik, atu foka ba iha 100 ne’ebĆ© feto kompostu husi 80 no mane 20, ne’ebĆ© maka foka ona MunisĆpiu rua kompostu husi MunisĆpiu LautĆ©m no RAEOA, loos katak foka liu ba iha estudante sira ne’ebĆ© maka husi Sentru Formasaun KomunitĆ”ria no liga ba iha STM sira atu bele servisu direta.
Nia subliƱa tan, posibilidade projetu bele halaāo iha tinan ida neāe, enkontru ida neāe hanesan atu rona entidade sira hotu, atu bele esplora posibilidade estratĆ©jia saida maka ita rona, projetu ida neāe liga liu ba joven feto no mane ba vulneravel sira oinsĆ” atu kapasita sira hodi bele hetan sira nia abilidade atu bele iha finansiamentu independĆ©nsia ida ne’ebĆ© maka fontes.
Remata
Média PAM-Lautém
© 2025 Authoridade Municipal de Lautém