FORMASAUN TRANING OF TR AINERS (TOT) PORTAL MUNISIPAL IHA MUNISÍPIU LAUTÉM

25 September 2023

Lospalos, Kinta-Feira, 21 Setembru 2023

Sekretáriu Munisípiu Lautém (SML), Sr. Jacinto da Costa, hala’o abertura ba atividade formasaun Portal Munisípal (T.O.T) iha Munisípiu Lautém hateten, portal munisípiu ne’e importante tebés, tanba sei hatudu atividade no riku soin munisipiu nian ba ema hotu, ne’eduni husu pontu fokal sira imi mak saí autor fornesedor ba dadús ba portal munisipiu nian.

Portal munisipiu ne’e hanesan Plataforma online ne’ebe sei akumula informasaun husi nivel lokal to’o munisipiu. Informasaun sira nee sei fornese husi pontu fokal sira iha kada setor servisu munisipal inklui pesoal apoiu Administrasaun Suku (PAAS), tanba imi mak saí autor fornesedor dadús ba portal munisipiu nian, dadus sira ne’ebe imi halibur sei hatama mai munisipiu hodi atualiza tuir kada trimestre ka fulan neen (6) sei atualiza ba portal munisipal.

Portal municipal nee ninia tarjetu ba akademiku sira, sidadaun sira no ema ne’ebe hakarak atu mai vizita ita nia munisipiu hosi munisipiu seluk no mos nasaun seluk. Liu husi portal nee bele hatene sitiu potensial turistiku sira, fatin akomodasaun no ristorante  eventu sira iha munisipiu.

Portal Munisipiu mos bele ajuda fornese dadus ba peskizador sira no mos ema hirak ne’ebe mak atu halo politika bele asesu dadus husi portal, hanesan dadus kona-ba dezempregu numeru forsa traballu iha munisipiu dadus numeru total uma kain no mos populasaun no seluk tan. Ho sira ne’e maka formasaun ne’e partisipa hotu husi servisu setor munisipal sira atu bele hatene oinsa fornese dadus mai pontu fokal portal munisipiu atu bele atualiza tuir tempu, formasaun ida ne’e mos tuir faze sei partisipa husi pessoa Apoiu Administrasaun Suku (PAAS) ne’ebe sira nia knaar atu prepara dadus atu pasa mai iha tekniku sira iha munispiu atu bele atualiza dadus hodi portal munisipiu nia informasaun atualizadu.

Hein katak formador sira sei fornese materia hotu ne’ebe mak bele duni fasilita pontu fokal no pessoa apoiu Administrasaun Suku hodi sira bele koleta no fornese informasaun ba tekniku sira hodi nune’e ita nia portal munisipiu bele duni fornese informasaun ne’ebe atualizadu ba ema hotu.

 

Media AML

Lospalos, Kuarta-Feira, 20 Setembru 2023

Administrador Munisípiu Lautém, Sr. Domingos Sávio hamutuk ho Sua.Excia, Vise-Ministru Administrasaun Estatal, Sr. Jacinto Rigoberto de Deus, hala’o dialogu ho Administrador Postu Administrativu (APA) no Xefi Suku sira kona-bá prosesu preparasaun Eleisaun Suku nian no progresu servisu ba Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku (PNDS), iha Munisípiu Lautém, atividade diálogu ne’e hala’o iha Salaun Administrasaun Munisípiu Lautém.

Administrador Munisípiu Lautém (AML), Sr. Domingos Sávio hatete, vizita husi Vise-Ministru Administrasaun Estatal ida ne’e, hodi halo introdusaun ba polítiku, kona-bá eleisaun lider komunitária sira nian no progresu servisu ba Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku iha iha Munisípiu Lautém nian.

Nia haktuir, politika kona-bá eleisaun Suku nian, Vise-Ministru Administrasaun Estatal sei esplika tan ne’e Xefi Suku sira, Administrador Postu fila ida-idak organiza servisu hamutuk ho lider komunitaria sira no konsellu suku sira hodi fo susesu ba partisipasaun eleisaun suku ne’ebe maka sei hala’o iha fulan Outobru tinan 2023.

Sua Excia. Vise-Ministru Administrasaun Estatal, Sr. Jacinto Rigoberto de Deus, hatete,  liu husi sosializasaun nee ami fahe informasaun kona-ba politika eleisaun Suku nian dahuluk iha Munisípiu Lautém, maibé hahú ohin iha teritoriu laran tomak mós halo sosializasaun ba lider Autoridade Munisípiu, Postu no Suku sira, tambá tempu besik liu ona, ho ida ne’e maka iha Munisípiu, eleisaun Suku ne’ebé mak lidera direta ba Administrador Munisipiu (AM)no Prezidenti Autoridade Munisípiu (PAM) sira, Postu no Suku sira, tempu no jestaun tomák, seí hala’o husi Administrador Munisipiu no PAM sira.

Media AML

Lospalos, Segunda-Feira, 18 Setembru 2023

 

Administrador Munisípiu Lautém, Sr. Domingos Sávio, akompaña ho Sekretráriu Munisípiu Lautém hamutuk ho kagru Xefia sira partisipa serimónia funebre ba saudozu Jose da Conceição “PITER LEKI” iha Jardim dos Herois no Martires da Patria iha Suku Rasa Postu Administrativu Lospalos, Munisípiu Lautém.

Saudozu, Jose da Conceição “PITER LEKI” moris iha kn’ua Larinirara iha loron 31 Dezembru 1944, oan husi Ceveçipi falesidu, husi Uma Lisan Nazarato Baruloho nian, no Casaratu Falecida, husi Uma Lisan Lili Wacumura nian, maun alin hamutuk na’in 6, (Carolino da Conceição, Jose da Conceição “PITER LEKI”, Henrique dias Sanses “EWAN BLAK”, Saudozu komandante Armindo da Conceição “MAUTEI”, Bernadino da Conceição no Filipe da Conceição.

Iha tinan 1975, tamba invazaun Indonezia avansa mai dau-daun, saudozu mos inklina an nu’udár Falintil iha kompaña Kuda Fuik, ne’ebé maka komanda husi Saudozu komandante MAUTEI, hodi kaer kilat hasoru invazor Indonesia.

Iha tinan 2015, Governu Konsege koopera ho familia hodi trata Saudozu nia dokumentus sira no, iha tinan 2016 ba Singapura hodi hetan tratamentu saude, hotu fila mai Timor, iha tinan 2018 to’o 2020 saudozu komesa labele la’o, tambá saudozu nia moras kontinua nafátin. Saudozu Jose da Conceição “PITER LEKI” hakotu nia peregrinasaun iha mundu, iha loron Kuarta-Feira 13 Setembru 2023, iha Hospital Nasionál Nasionál Guido Valdares (HNGV) Bidau Dili, tambá ho moras komplikadu.

 

Media AML

Lospalos, Sexta-Feira, 15 Setembru 2023

Diretor Servisu Munisipal Apoiu ONG, Sr. José da Costa Monteiro, reprezenta Administrador Munisípiu Lautém partisipa serimónia funerál ba saudoza Sabina Madeira ho kódiku “ARE ILI” iha Suku Fuat, Postu Administrativu Iliomar, Munisípiu Lautém.

Saudoza Sabina Madeira ho kódiku “ARE ILI” moris iha Uma Lisan Uruhu’a Knu’a Ilmada, Adeia Wata Omar, Suku Fuat, Postu Administrativu Iliomar, Munisípiu Lautém, saudoza Sabina Madeira ho kódiku “ARE ILI” moris iha loron 2 Maiu 1970, ne’ebé mak moris maun ho alin hamutuk na’in 4.

Iha loron 1 Outobru 1986 saudoza Sabina Madeira ho kódiku “ARE ILI” hola mane João Madeira nu’udár soldadu FALINTIL, saudoza nia oan hamutuk na’in 13, (Francisca Madeira Saudoza, Alegria Madeira Pinto, Duarti Madeira, Angelino Madeira ,Maria Madeira, Marita Madeira, Arcanzo Madeira, Anito Madeira sei moris, Abilio Madeira, Azito Madeira, Juanito Madeira, Agostino Madeira no Francisca Madeira Matebian). Saudoza Sabina Madeira ho kódiku “ARE ILI” iha loron 7 Dezembru 1975 to’o loron 22 Novembru 1978 ne’ebé idade seí minoridade, ho nia Inan Aman ba konsentra iha Porotahou to’o tortura Matebian, iha fulan Setembru 1979 saudoza ho ninia familia tomák deside halai ba ai laran hodi kontinua luta ba libertasaun nasional.

Iha loron 20 Agostu 2011 Saudoza hetan desmobilizasaun iha Palásiu Governu Timor-Leste, iha loron 15 Maiu 2022 Saudoza hetan konvite husi estadu hodi tuir Jantar konfranternizasaun hamutuk iha Palásiu Nobre Lahane Dili, iha loron 16 Maiu 2022 Saudoza Sabina Madeira ho kódiku ARE ILI” simu Medalla Ordem de Timor-Leste iha Palásiu Prezidenti Nicolau Lobato Bairo Pite Dili. Iha loron 27 Maiu 2023 saudoza halo tratamentu husi infermeiru espesial husi nasional iha Sentru Saude Munisipiu Lautém, konsege detekta moras Pulmaun asma kronik no tuir baixa iha Hospital Lospalos durante semana ida ho balun. Iha loron 7 Juñu 2023, saudoza fila mai residensia atual Iliomar, kontinua programa tubercolozu, maibé iha loron 12 Setembru 2023 mais ou menus tuku 12 Meiodia Saudoza Sabina ho kodiku “ARE ILI” hakotu nia jornada moris iha mundu, iha uma residensia atual iha Fuat Iliomar.

Media AML

“Ita Nia Rekursus Floresta, Proteje Husi Ita Nia Liman”

Lospalos, 8 Stembru 2023,

Sua.Excia Administrador Munisípiu Lautém (AML), Sr. Domingos Sávio, partisipa lansamentu projetu distribuisaun Fugaun Tein Kualidade ho tema “Ita Nia Rekursus Floresta, Proteje Husi Ita Nia Liman”, atividade ne’e organiza husi parseiru Global Civic Charing, ne’ebé hala’o iha Sentru Kultura Lospalos.

Administrador Munisipiu Lautém reprezenta povu Lautém ageadese ba Nasaun Korea Sul no Kompaña SK liu husi Global Civil Sharing ne’ebe fo ona ajuda Fugaun Tein Kualidade ba komunidade Munisipiu Lautem atu evita eko- Sistema iha Munisipiu Lautem.

Superior Munsipiu Lautém rekomenda ba kompaña SK hodi servisu hamutuk ho Sekretariu Floresta halo sosialiazsaun ba komunidade sira para ba oin ita bele hetan benefisiu diak no informa mos ba Administrador Postu no Xefe Suku sira halo sosializasaun mos ba komunidade sira nunee sira utiliza Fugaun ho diak maske Tein ho Ai oituan maibe iha kualidade diak tanba evita Eko-Sistema.

Projetu distribuisaun Fugaun Tein Kualidade iha munisipiu Lautém nee faze primeiru ba Nasaun Timor-Leste liu husi sekretariadu Floresta no parseiru sira iha timor-leste. Kompaña SK forest hetan ona apoia makas husi governu Timor-Leste no Embaixada Korea do Sul iha Timor-Leste sei esforsu makas para bele resolve problema mudansa klimatikas no floresta Ai-Menus iha Timor-Leste. Distribuisaun Fugaun Tein Kualidade nee sei ba Munisipiu Territoriu Timor-Leste tomak durante tinan 5 nia laran. Projetu fugaun nee hanesan primeira perda ba projetu segundu faze hanesan reflorestasaun Ai-Makro no dezenvolve industria Ai-Kafe sei impaktu pojetu ba Timor-Leste iha futuru neebe furak.

Lospalos, Segunda-Feira, 21 Agostu 2023

Sorumutu Konsellu Konsultivu Munisipal (CCM) Sigla Portugés, nee atu halo Apresiasaun ba Planu Asaun Anuál (PAA) no Planu Investimentu Munisipal (PIM) 2024, ne’ebe hetan partisipasaun maximu iha Salaun Administrasaun Munisípiu Lautém.

Objetivu husi reuniaun extraordinariu CCM nee tau hanoin hamutuk, hodi halo apresiasaun ba PAA, PIM no fundu infrastrutura ba tinan 2024 nian, ne’ebe fulan kotuk hetan ona aprovasaun husi reuniaun konsellu kordenasaun Municipal iha dia 21 de Agostu 2023. Votu de Apresisaun mai husi Konsellu Konsultivu tanba ne’e importante tebes ba atividade sira hotu ne’ebe ita nia Munisipiu ba tinan 2024, tamba votu de apresiasaun ne’e banati tuir DL. 3/2016 ho nia alterasaun sira. Planu governu agora konsistente atu implementa desentralizasaun, signifika atu lori dezenvolvimentu hakbesik ba komunidade no lori komunidade atu sai nain ba Governasaun. Liu husi reuniaun CCM 2 (Conselho Coordenação Municipal nu’udar orgaun ezekutivu no Conselho Consultivo Municipal nu’udar orgaun de balansu ne’ebe hala’o nia funsaun hanesan embrio parlamentu municipal nian atu deside futuru Municipio nian, Orsamentu sira iha nivel Municipal tenke hetan aprovasaun husi Konsellu Koordenasaun no hetan apresiasaun husi Assembleia Kosellu Konsultivu Munisipal ho evidensia hatudu husi akta reniaun.

Planu Asaun Annual (PAA) no Planu Investimentu Munisipal (PIM) hamutuk 25 projetu tuir nesesidade ita nian no hetan aprovasaun iha fulan kotuk ho total orsamentu 3 miloens ital, maibe Ministerio Estatal aumenta tan ona osan hamutuk 4.9 miloens. Planu perioridade 25, projetu 19 mak iha ona dezenu no B&Q, projetu 6 seidauk iha dezenu B&Q maibe ita iha projetu emerjensia balun ne’ebe iha ona dezenu ho B&Q ita ajusta hodi kompleta, nune’e bele finansa ho osan ne’ebe Ministerio aloka ona mai iha ita nia Muncipio.

Estrada no ponte balun iha ona dezenu no B&Q hanesan projetu estrada husi Baricafa ba Dirimuni, Estrada Soekili ba Iraunu, Estrada Home ba Raça atu desvia kareta sira labele tama ka halo aireportu sai fali esrtada, Luru ba Buanomar, projetu adisional ne’e kategoria fundu infrastrutura nian. Tuir orientasaun Ministro MAE nian Administrasaun Municipio mos sei estabelese projetu Balkaun Uniku iha Laru-ara nu’udar sentru informasaun ba konaba prosesu no progresu desentralizasaun nian, Administrasaun mos sei hari uma ba funsionario destakadu sira nian ne’ebe hanaran kazerna funsionario publiku,

Lospalos, Segunda-Feira, 4 Setembru 2023
Sua.Excia Administrador Munisípiu Lautém, Sr. Domingos Sávio, preside Icar Bandeira Nasionál, Repúblika Demokrátika de Timor-Leste (RDTL), ba semana da uluk fulan Setembru tinan 2023, ne’ebé responsabilidade husi Servisu Munisipal Edukasaun no Servisu Munisipal SEFOPE  iha resintu Administrasaun Munisípiu Lautém.
Diskursu husi Administrador Munisípiu Lautém,  husu kargu Xefia sira fó atensaun no kontrola  funsionáriu públiku sira tenki halo servisu didi’ak, responsabilidade no disiplina iha oras servisu nian, tambá tinan ida nee ita sei hasoru tan Eleisaun Autoridade Komunitáriu sira no husu funsionáriu sira fahe informasaun no fó korajen nafátin ba ita nia komuindade sira nafatin kontribui paz no estabilidade nune’e bele fo susesu ba eleisaun Suku nian.
Administrador Munisipiu Lautem, apela ba populasaun sira hotu ita nia nasaun RDTL autoriza ba sidadaun Timoroan ne’ebé iha vontade atu kandidatu an tantu Feto no Mane bele kandidata an hodi kontribui ba dezenvolvimentu munisipiu nian tuir ita nia moto katak “Hamutuk Lautém Forsa no Forsa Hamutuk Lautém Bele”, needuni dezenvolvimentu iha Munisípiu atu lao presiza Lautém oan hamutuk, tambá tinan oin mai tan ita seí hasoru implementa desentralizasaun Governativa Administrativa.

Lospalos, Tersa-Feira, 29 Agostu 2023

Ajensia Internasionál Banku Dezenvolvimentu Aziátiku (ADB-Sigla Inglés), hala’o enkontru ho Administrador Postu Administrativu (APA) Lospalos, Lautém no Iliomar, no Xefi Suku sira, hodi ku’alia kona-bá rehabilitasaun trosu Estrada diresaun Lautém ba Com, Lautém ba Lospalos Vila no Lospalos ba Postu Iliomar nian, ne’ebe organiza husi Ajensia Internasional Banku Dezenvolvimentu Aziátiku (ADB-Sigla Portugés), nebe realiza iha Salaun Administrasaun Munisípiu Lautém (AML).

Diretor Jerál Ministériu Finansas Françisco da Silva hateten, iha enkontru nee atu rona ideias no difikuldade balun hosi Administrador Postu no Xefi Suku sira ne’ebé mak iha Munisípiu Lautém, trosu projetu nee husi Postu Lautém ba Suku Com, Lospalos Vila no Lospalos Vila ba Postu Iliomar nian, Estrada sira nee tama ba Estrada nasional nian. Husu kontribuisaun no kolaborasaun husi lider komunitaria munisipiu lautem nian tanba projeitu ne’e preparadu ona atu ita bele implementa.

DJ Finansas ne’e relata, trosu Estrada ne’e identifika ona husi Postu Lautem ba Com, Lautém mai iha Lospalos Vila ho Km 47, agora ita aumenta tan Lospalos ba Iliomar hamutuk Km 125. Ho ida ne’e mak Orsamentu ne’ebé seí rehabilita Estrada Lautém ba Com no Lautém Lospalos Vila hamutuk Milioens 60, trosu Estrada kontinua Lospalos Vila ba Postu Iliomar Miliones 150, maibé ida ne’e desizaun konta finansiamentus seida’uk klaru, Benefisiariu sira ne’ebe maka afeitadu ba trosu Estrada ida ne’e, husi Lautem ba Com no Lautem mai iha Lospalos kuaze 196 benefisiairu mak afeita ba projeitu ida ne’e.

Agora benefisiariu sira ne’ebé maka afeita ba trosu projeitu Estrada Lospalos Vila ba Postu Iliomar nian, agora foin mak finaliza nia estudu viabilidade, estudu nee hetan ona aprovasaun husi KAFI, kona-bá kompaña atu konstrui no responsabilita ba trosu projeitu ida ne’e sei prosesu no sei halo tenderizasaun públiku ba iha nivel internasional sira atu kompete, foin deside kompaña hira maka atu konstrui estrada refere.

ADMINISTRASAUN MUNISÍPIU LAUTÉM REALIZA SEMINÁRIU MUNISIPÁL HO TEMA “OBSTÁKULU NO OPORTUNIDADE IHA ÁMBITU PREPARATIVUS BA FUTURU PODÉR LOKAL”

Lospalos, Sexta-Feira, 25 Agostu 2023

Semináriu Munisipal iha ámbitu Komemorasaun Konsulta Popular 30 de Agostu tinan ida ne’e, nu’udár Préparativu ida ba Futuru Desentralizasaun Munisípiu Lautém nian, ne’ebé konvida intelektual/Péritus sira fahe koñesimentu klean iha área Administrasaun Públika, Ekonómia no Polítika Govermental iha Salaun Orfonato Dom Bosco Lospalos, Munisípiu Lautém.

Administrador Munisipiu Lautém Sr. Domingos Sávio, M.Si, hateten, semináriu Munisipál iha ámbitu komemorasaun loron Konsulta Popular 30 Agostu 2023, hamosu inisiativa ida hodi komemora loron refere, atu halibur Lautém-Oan sira atu fo ideias no nonhesimentu sira kona-bá “ Obstákulu, Dezafiu no Oportunidade iha ámbitu implementasaun podér lokal hosi prespetiva ekonómika, sosial, kultural no polítika”. Atu rona pontu de vista/perspetiva hosi komponente oi-oin, atu bele partilla informasaun sira relevante ho progresu prearativus no alkansu prinsipais sira faze tranzisaun bá podér lokal nune’e mos obstakulu no dezafiu sira balun ne’ebe mak autoridade munisipiu infrenta.

Iha semináriu munisipal nee orador sira fahe koñesimentu no matenek kona-ba -“Analiza Dezenvolvimentu Potensialidade Setor Agrikultura no Pekuaria ba Ekonomia Munisipiu Lautém iha Ámbitu Desentralizasaun” hanesan Prosesu no Estratejia Politika Autonomizasaun Gradual ba Estabelesimentu Poder Lokal, Reflesaun – Vizaun ukum rasik-an no Dezafiu liga ho Prosesu Dezenvolvimentu rai laran, Jestaun Rekursu Umanu iha Ámbitu Poder Lokal Hare Hosi Perspetiva Administrasaun Públika no Analiza ba Potensialidade Setor Turismu ba Ekonomia Munisipiu Lautém iha Ámbitu Desentralizasaun.

Administrador akresenta, Governu Timor-Leste hahú kedas iha tinan 2016, ho baze dekretu lei númeru 3/2016 halo ona atribuisaun no fo kompeténsia ba Autoridade Munisipal no Administrasaun Munisipal sira, atu halo planu no implementa rasik programa no atividade sira tuir dominu servisu nian, konforme dekretu Lei Nú. 3/2016, ne’ebé altera ba da 4 no dekretu lei Nú. 44/2022 28 de dezembro, ne’eduni iha prosesu implementasaun dezentralizasaun, dau-dau ne’e iha faze deskonsentrasaun administrativa territoriál. Husi preparativu sira nee nota katak, ita hahú dau-daun ona ba estabelesimentu poder lokál, husi aspetu legal sira sai baze fundamental ba implementasaun polítika dezentralizasaun no poder lokál, husi Lei Nú. 23/2021, 10 de Novembro Lei poder lokal no ba dezentralizasaun Administrasaun, Lei Nú. 22/2021 4 de Novembro, Lei eleitoral Munisipal no Lei Nú. 16/2023 Lei finansas Munisipal, no enkuadramentu legal relevante sira seluk.

Seminariu Munisipal nee partisipa maximu husi entidades relevante sira hanesan Autoridade Lokál, Lider Komunitária, Intelektual lautém oan, sosiedade sivil, Veteranus, Asosiasaun Feto no Ema ho Defisensia, Konfisoes Relijioza no Juventude sira.

LANSAMENTU EDUKASAUN SÍVIKA HO TEMA “ELEVA KOÑESIMENTU HODI PROMOVE PARTISIPASAUN ELEITOR IHA ELEISAUN SUKU IDA NE’EBÉ INKLUSIVU NO PARTISIPATIVU” IHA SUKU EUQUISI

Lospalos, Kinta-Feira, 24 Agostu 2023

Administrador Munisípiu Lautém, Sr. Domingos Sávio, M.Si, partisipa atividade lansamentu Edukasaun Sívika ho tema “Eleva Koñesimentu Hodi Promove Partisipasaun Eleitor Iha Eleisaun Suku Ida Ne’ebé Inklusivu no Partisipativu” atividade lansamentu ne’e orgoniza husi Komisaun Nasionál Eleisoens (CNE), ne’ebé mak hala’o iha Aldeia Vaniria, Suku Euquisi, Postu Administrativu Lautém, Munisípiu Lautém.

Lider másimu Munisípiu Lautém, dehan, atividade lansamentu ida ne’e hanesan marka História foun ida ba Munisípiu Lautém, liu-liu iha Aldeia Vaniria Suku Euquisi, Postu Lautém Munisípiu Lautém. Aldeia ne’ebé maka anterior liu, maibé hili fátin ida ne’e sai fatin lansamentu ba eleisaun Autoridade Komunitária sira, tambá lansamentu ida ne’e maka reprezenta suku sira iha teritóriu laran tomak iha Munisípiu Lautém.

Nia dehan, Administrador Postu sira ne’ebé mak iha esperiensia sei koloka iha fatin hodi sosializa atu fo apoiu, nune’e eleisaun Suku Komunitária bele la’o ho di’ak no susesu. Administrador Munisípiu Lautém apela ba Administrador Postu sira, bele akompaña eleisaun Suku ida ne’e ho susesu, tambá agora demokrasia fó oportunidade ba sidadaun feto no mane bele kandidatu an, atu lidera Suku ida hodi dezenvolve nia Aldeia, Suku, Postu no Munisípiu.

© 2023 Lautem Muncipality Authority